- Нэг ч зээр төмөр замын өргөст торыг давж чадахгүйг судалгаагаар нотолжээ- 

Байгаль эхийн хэвлийд бүрдэх амьтан бүхэнд амьсгалах агаар, уух ус, гишгэх газар оногддог учиртай. Энэ нь амьд бүхэнд хамааралтай.

Сүүлийн үед Монгол Улсын газар нутгийн дийлэнх хэсэг нь  уул уурхайн салбарт “эзлэгдэж” үүнийг дагасан хүн, байгалийн хүйн холбоог тасалсан харгислал бий болоод удаж буй. Дэлхийд ховордсон ан амьтан Монгол орныг гоёж байгаль эхтэйгээ ижил дасч явдаг бол жилээс жилд энэ жим багассаар байгаа нь монгол хүн бүрийн санаа тавих асуудлын нэг боллоо. Энэ асуудлыг олон нийтэд мэдээлэх, шийдвэр гаргах түвшний албан тушаалтан болон  холбогдох байгууллагуудад хүргэх зорилгоор Монголын ШУА-ийн Биологийн хүрээлэнгийн эрдэмтэд АНУ, Япон, Герман, Австрийн эрдэмтэдтэй хамтарч цагаан зээр, хулан адуу, хавтгай тэмээ, аргаль хонь зэрэг зүйлийн нүүдэл, үржил явагдах нутгийн сонголт, байршил нутгийнсудалгаа хийгээд байгаа юм. Уг судалгаагаар төмөр замын хоёр талын тор болон манай хилийн дагуух өргөст торууд цагаан зээрийн нүүдэл, шилжилт хөдөлгөөнд ихээхэн саад бэрхшээл болдог гэдгийг нотлогджээ.

Судлаачид 2002 оноос хойш төмөр замын ойролцоо тархсан хэд хэдэн цагаан зээр барьж, сансрын дохиололтой хүзүүвч зүүж үзсэн байна. Ажиглалтын эцэст, хүзүүвчтэй зээрүүдийн нэг нь ч өргөст тороор хүрээлэгдсэн төмөр замыг гаталж чадахгүй байгааг баталгаажуулсан юм. Мөн төмөр замын дагуу Замын-Үүд хүртэл явж судалгаа хийхэд торонд өлгөгдсөн асар олон зээрийн сэгтоологджээ.Энэ талаар ШУА-ийн Биологийн хүрээлэнгийн Хөхтний экологийн лабораторийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, доктор Б.Лхагвасүрэн хэлэхдээ,” Цагаан зээр нь ургамлын аль сортойг идэж, үрийг тарааж, туруугаараа хөрсөнд шигтгэн суулгаж өгдөг ашигтай амьтан. Тэрчлэн махчин амьтдын хоол болж, тал хээр, биологийн төрөл зүйлүүд гээд зэрлэг байгалийн идэш тэжээлийн гинжин холбоонд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг амьтан. Өнөөдөр Монгол орны зүүн хэсэг буюу Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий, Дорноговь аймгийн төмөр замаас зүүн тийш нутагт үлдсэн зээр нь дэлхийн цагаан зээрийн тоо толгой, тархцын гол цөм болжээ. Одоо Хятад, ОХУ, Казахстан зэрэг улсад цагаан зээр үндсэндээ устсан”гэжээ. Мөн нүүдлийн амьтдад тулгарч буй эмгэнэлт хувь тавилан хулан адууг ч бас тойрсонгүй. Дорноговь аймгийн Хатанбулаг сумын нутгаас 16 хуланд хүзүүвч зүүж судлахад шилжилт хөдөлгөөнд нь төмөр замын болон хилийн өргөст торнууд мөн л саад болж байгааг тогтоожээ. Улаанбаатар-Бээжингийн чиглэлийн төмөр замын болон Хятад-Монголын хилийн зурвасын торон хашаагаар амьдрах орчныг нь тусгаарлаж, жам ёсны шилжилт хөдөлгөөнийг нь саатуулсан байна. Угаас байгалийн хийгээд хүний хүчин зүйлээс шалтгаалан цөөрсөөр байгаа амьтад ийнхүү нүүдэллэх замдаа үхэж байгаа нь харамсалтай.

Монгол Улс 2016 он хүртэл бүх аймгийн төвийг хатуу хучилттай авто замаар холбох зорилтыг Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгасан. Тодорхой хэлбэл, 2013 онд Дорнод, Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Баянхонгор, Хөвсгөл нийт зургаан аймаг, 2014 онд Сүхбаатар, Завхан, Говь-Алтай гээд гурван аймаг, 2015 онд Увс, Баян-Өлгий, Ховд гэсэн аймгийг хатуу хучилттай авто замаар холбогдохоор төлөвлөөд байна. Энэ төлөвлөгөөгөөр 1347 км автозам барих их бүтээн байгуулалтын ажил эхэлсэн. Гэвч одоогоор автозам барихад амьтдын нүүдлийг хэрхэн зохицуулах талаар төрийн бодлогод тусгаагүй, зөвхөн яриа төдий байна. Үүнтэй холбоотойгоор Монгол орны олон төрөл зүйл, тэр дундаа нүүдлийн амьтдад хорогдож цөөрөх, улмаар устаж мөхөх аюул тулгарч байгаа юм. Энэ ганц амьтдад хамаатай бус, мал, малчдын амьдралд бас хамаатай асуудал.

Монгол Улсын дэд бүтцийн их бүтээн байгуулалтын бас нэг чухал асуудал нь төмөр зам. Төлөвлөгөөгөөр, Ухаа худаг-Гашуун сухайт чиглэлийн 267 км төмөр замын далангийн барилгын ажил эхэлсэн бөгөөд 2015 оны сүүлчээр бүрэн ашиглалтад орох ёстой. Богдхан уулын өмнүүр явах 150 км төмөр замын инженерийн нарийвчилсан хайгуул, зураг төслийн ажил 2013 онд хийгдээд, барилгын ажил нь 2014 эхлэхээр төлөвлөөд байна. Мөн 2014 оны дөрөвдүгээр сараас Ухаа худагаас-Таван толгой-Сайншанд-Баруун-Урт, Хөөт-Чойбалсан, Хөөт- Бичигтийн гээд 1410 км замын барилгын ажил эхэлнэ. Ингэснээр Өмнөговь, Дорноговь, Сүхбаатар, Дорнод гэсэн дөрвөн аймгийн 14 сумаар төмөр зам дайран өнгөрөх зураг гараад байна.   Судлаачид Монгол Улс яг хуучин загвараар буюу хоёр талдаа өргөст тортой төмөр зам баривал ямар сөрөг үр дагавар гарахыг тооцож үзжээ. Тодорхой хэлбэл, 2025 онд төмөр зам барьж дуусахад зээрийн одоогийн популяци 9 хэсэг, хулангийнх 7 хэсэг хуваагдана. Түүнчлэн хар сүүлтийнх 5 хэсэг, монгол бөхөнгийнх 2 хэсэг болон тасархайтна. Энэ нь цаашлаад устах аюулд өртөх аюул дагуулж байгаа юм. Засмал зам мөн адил төмөр замын дагуу баригдах төлөвтэй байгаа тул сөрөг нөлөө нь хоёр дахин ихэснэ гэсэн үг. Сөрөг нөлөөнд зөвхөн зээр, хулан, бөхөн өртөхгүй. Улмаар ойр хавьд нь байдаг аргаль, янгир зэрэг биологийн олон төрөл зүйлийн амьтад ч өртөнө гэдгийг эрдэмтэд анхааруулж байна. Хэрэв энэ амьтад уствал махчид мөхнө гээд байгалийн гинжин холбоо тасрах нь гарцаагүй.  Угаас биологийн төрөл зүйлүүдийг хамгаалах асуудал зөвхөн Монгол Улсад хамаатай биш. Дэлхий дахинаа ач холбогдолтой хэмээн дархалсан амьтдаа хамгаалах нь монголчуудын хүн төрөлхтний өмнө хүлээсэн үүрэг юм. Гэтэл одоогийн төмөр зам дагуух өргөст торонд цагаан зээр, хулан адуу, хар сүүлт, бөхөн зэрэг ховор амьтад жил бүр олон арваараа өлгөгдөн орооцолдож, тарчлан зовсоор үхэж байгаа нь эмгэнэл юм. Судлаачдын зөвлөснөөр одоогийн төмөр замын өргөст торны загварыг өөрчлөх зайлшгүй шаардлагатай байна. Тиймээс эхний ээлжид энэ асуудлыг Байгаль, орчин аялал жуулчлалын яам болон бусад харьяа газрууд яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол өдрөөс өдөрт ан амьтдын амь тасарч, “өлгөгдөх” хувь заяанд нь даатгасан харгислал үйлдсээр байх нь ээ.