Их, дээд сургууль улс төрийн байгууллага биш. Улсаас санхүүждэг төсвийн байгууллага биш. Дээд боловсролын системийг бүхэлд нь шинэчлэх, сайжруулахдаа биш дарга нарыг солих, ажил нь хэвийн явагдаж байгаа газрыг бужигнуулах зарчмаар ажиллах нь боловсролын салбарт ухралт авчирдаг.
75 жилийн түүхтэй АШУҮИС-ийг хөгжүүлэхийн төлөө эрдэм чадал залуу нас, бүхнээ зориулсан Монгол Улсын ардын багш, ардын эмч, багш, гавьяат эмч нар, эрдэмтэн багш, профессорууд Монгол Улсын анагаахын боловсролыг улс төрөөс ангид байлгаж хөгжүүлэх талаар гарын үсгээ зурж төрийн гурван өндөрлөгт албан мэдэгдэл хүргээд байгаа. “Их сургуулиа улс төрийн бохир савраас аварцгаая. Их сургуулийг сэтгэлтэй, эрдэмтэй хүмүүс удирдах учиртай” уриатайгаар Анагаах шинжлэх ухааны үндэсний их сургуулийн хамт олон мэдэгдэл гаргасан. Анагаах ухааны их сургуульд чухам юу болоод байгаа талаар сурвалжилсан юм.
АШУҮИС-ийн одоогийн захирлыг ажлаа өгөхийг МАН-ын Удирдах зөвлөлөөс шаарджээ. Энэ нь засаг солигдсонтой холбоотойгоор улс төрийн томилгоо хийгдэж буйг харуулж буй юм. АШУҮИС-ийн сургуулийн захирал Г.Батбаатар нь гурван жил гаруйн өмнө сургуулийнхаа хамт олноосоо нэр дэвшиж нээлттэй сонгон шалгаруулалтаар 15 хүн дундаас шалгаран гарч, захирлаар сонгогдсон аж. Тэр улс төрийн томилгоогоор гаднаас хаалга тогшиж орж ирээгүй. Аль нэг намын харьяалалгүй. Сургуульдаа багшаас эхлээд тэнхимийн эрхлэгч, салбар хариуцсан сургуулийн захирлаар олон жил ажилласан салбараа маш сайн мэддэг доктор профессорын нэг юм. Анагаах ухааны их сургуулийн удирдлагын баг өнгөрсөн гурван жил гаруйн хугацаанд хийж бүтээсэн зүйл арвин их байна.
Манай улс Европын холбооны эрх бүхий ASIIN байгууллагаар хүний их эмч бэлтгэх сургалтын хөтөлбөрөө олон улсад магадлан итгэмжлүүлж чадсан нь маш том ололт амжилт. Номхон далайн баруун бүсийн шилдэг 100 сургуулийн нэг болохоор хөгжлийн бодлогоо хэдийнэ боловсруулжээ. Анагаахын салбарт өнгөрсөн 30 жилд хийгдээгүй хөрөнгө оруулалт хийгдэж байгаа тухай ардын эмч, гавьяат багш нар зүгээр нэг хэлээгүй юм. Анагаахын сургууль анх удаа “Оюутны эко цогцолбор”-той болсон. Өнгөрсөн 2016 онд эко цогцолбор нээлтээ хийхэд боловсролын сайд “АШУҮИС-ийн удирдлагууд маш хурдан хугацаанд, сэтгэл гаргаж, оюутнуудынхаа төлөө энэхүү эко цогцолборыг ашиглалтад оруулж чадлаа. Анги танхим нь хүрэлцээ муутай байсныг шийдвэрлэхэд эко цогцолбор ач холбогдолтой. Сайн менежмэнтээр сайхан ажил хийж болдгийн үлгэр жишээг үзүүлж чадлаа” гэж хэлж байв. 2015 онд орчин үеийн номын сан ашиглалтад орсон бол 2016 онд Нүүр ам судлалын сургуулийн дэргэд шинээр эмнэлэг баригджээ. Нүүр ам судлалын улсын статустай албан ёсны эмнэлэггүй болсон өнөө цагт хамгийн хэрэгтэй зүйл боллоо гэж иргэд таатай хүлээн авсан. Эм зүйн сургуулийг сувилахуйн сургуулийн дэргэд шинээр сургууль барих хөрөнгө оруулалтыг шийдэж 2014 онд ашиглалтад оруулжээ. Ботаникийн цэцэрлэгт олон жилийн мөрөөдөл болсон их сургуулийн хотхон баригдаж байна. Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилттэй 250 хүний ортой их сургуулийн эмнэлэг 2017 онд ашиглалтад орох гэж байна. Зөвхөн эмнэлэг төдийгүй Монголын анагаахын сургууль шинээр баригдахаар сууриа тавьсан. Монголын уламжлалт анагаах ухааны их сургуулийн байр мөн шинээр зэрэгцэн баригдаж байна. Ингэж шинэ сургуулийнхаа дэргэд их сургуулийн сургалт дадлагыг явуулах эмнэлэг байгуулах нь цогц болж байгаа юм.
Энэ бүх бүтээн байгуулалт дөрөв хүрэхгүй жилийн хугацаанд хийгдсэнийг харахад сайн менежмэнттэй бол богино хугацаанд ямар их ажил амжуулж болдгийг харна. Төсвийн санхүүжилт гуйлгүйгээр болгоё бүтээё гэсэн сэтгэл, мэдлэг, туршлага байхад салбарыг өөд нь татаж болдгийг АШУҮИС-ийн удирдлагын баг баталж чадсан. Тэд дахиад ч илүү их зүйлийг хийхээр төсөл боловсруулсан байна. Ганцхан жишээ дурдахад, Төв Азийн оношлогоо шинжилгээний төв лаборатори байгуулах ажил цаасан дээр бууж хэдийнэ гэрээ зурагдахаар хүлээгдэж байгаа аж. Энэ бол Монгол Улсад маш үр дүнтэй лаборатори юм. Зөвхөн эрүүл мэндийн салбар ч биш уул уурхай, хүнс, хөдөө аж ахуйн нэгдсэн лаборатори байх бөгөөд манай улсын лабораторийн чанарыг сайжруулж, шинэ түвшинд гаргах эдийн засгийн үр өгөөжтэй томоохон хэмжээний төсөл.
Гадаад, дотоодод нэр нүүрээрээ хөөцөлдөн Монголын анагаах ухааны салбарын хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулж буй Г.Батбаатар захирал бол өөрийн оронд төдийгүй бүс нутагтаа хүлээн зөвшөөрөгдсөн дархлаа судлалаар мэргэшсэн эрдэмтэн юм. Түүнийг эрдэмтэн төдийгүй маш сайн менежер гэдгийг нь хийж буй баг хамт олны ажил үйлсээс нь харж дүгнэж болно. Хамгийн их санаа зовниж буй зүйл бол төлөвлөн хийгдэж буй төсөл хөтөлбөр тасалдаж хэрэгжихгүй болчих вий гэж энэ салбарынхан эмээж байна. Тэгээд ч мэргэжлийн чадварлаг удирдлагын багийг улс төрийн томилгоогоор сарниаж бутрааснаар Монголын анагаах ухааны салбарын хөгжилд ахиц ирэхгүй нь лавтай. Боловсролын байгууллагад улс төрийн төлөөлөл биш мэргэжлийн салбар, менежерүүдийн төлөөлөл ямар үр дүнтэй ажилладгийг бид бэлхнээ харсан. Их дээд сургууль нь улс төрийн нөлөөллөөс ангид бие даасан академик эрх чөлөө бүхий бие даасан байгууллага болохыг Монгол Улсын хуулиар баталгаажуулсан нь бий.
Боловсролын салбар бол нийгэмд үлгэр жишээ болохуйц IQ өндөртэй хүмүүсийн цугладаг газар. “Даргын цүнх барьж албан тушаал горилогчдод манай их сургуулийн үүд хаалга хаалттай” гэж сургуулийн оюутнуудын мэдэгдсэн шиг сургалт эрдэм шинжилгээний академик байгууллагыг илүү хурдан хөгжих үүд хаалгыг нээе гэвэл мэргэжлийн ажлаа мэддэг хүмүүст нь даатгах хэрэгтэй.
Дээд боловсролын байгууллага бол Монгол Улсын хөгжлийг тодорхойлогч гол хүчин зүйлсийн нэг учраас тэр. Нэг нам засаг төрд гарч ирэхээрээ Монгол Улсын хуульд эрх ашгийн үүднээс дур зоргоороо гар хуруугаа дүрдэг. Үүний жишээ баримтыг харуулъя. Боловсролын тухай хууль, Дээд боловсролын тухай хуульд өнгөрсөн 2016 оны арванхоёрдугаар сард өөрчлөлт орсон байдаг. БСШУ-ы сайд Ж.Батсуурийн өргөн барьсан хуулийн төсөлд өөрчлөлт оруулах болсон гол шалтгаан нь их дээд сургуулийн удирдах зөвлөлийн гишүүдийн төрийн төлөөллийн хувь хэмжээг нэмэгдүүлэхээр зохицуулалт хийсэн. Гэтэл 2016 оны дөрөвдүгээр сард Боловсролын тухай, Дээд боловсролын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орж байсан юм. Энэ нь БСШУ-ы өмнөх сайд “Энэ нэмэлт өөрчлөлтөөр төрийн өмчийн их сургуулиудыг улс төрөөс хараат бус болгох бодлогыг баримталсан. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн эрх барьж байгаа нам, улс төрийнхөн төрийн өмчийн их сургуулиуд руу “бялуу хуваах” сэтгэлгээгээр ханддаг байсныг өөрчилж, дээд боловсролын байгууллагыг засаглалын зөв хэлбэрт оруулах гэж хичээсэн хэрэг гэж мэдэгдэж байсан. Төрд засагласан нам болгон нь явцуу эрх ашгийн үүднээс дур дураараа хуульд өөрчлөлт оруулаад байгаа нь Монголын төрийн залгамж бодлого хаана явааг сануулж байна.
БСШУ-ы сайд Ж.Батсуурь: “100 хувь төрийн өмчит сургуулиудад удирдах зөвлөлд нь төрийн төлөөлөл 30 хувь байх нь төр өмчөө эзэмших, эрх мэдлээ хэрэгжүүлэхэд бодит бус байдал болж байна. Нэгэнт төр 100 хувь эзэмшиж байгаагийн хувьд тухайн сургуулийг удирдах үүрэгтэй. Тиймээс Боловсролын тухай хуульд хуучин байсан заалтыг авч 51-60 хувь нь төрийн төлөөлөл байна гэж тусгасан” гэж ярилцлага өгчээ. Мөн сургуулийн захирлыг төрийн захиргааны төв байгууллагаас томилно гэж хэлсэн нь улс төрийн томилгоогоор их, дээд сургуулийн захирлуудыг тавина гэсэнтэй агаар нэгэн юм.
Ер нь сургуулийн захирал, удирдлагыг өөрчлөн сольж болохгүй гэж байгаа биш. Гагцхүү мэргэжлийн чадварын үнэлгээ муу гэх ч юм уу ажлаа сайн хийж чадаагүй, хугацаат жил нь дууссан бол гэх мэтээр халж, солих хууль зүйн үндэслэл шалтгаан нь бодитой байх хэрэгтэй.
Өнөөдөр их, дээд сургууль төрийн өмчийнх ч менежмэнтийг нь сургуулийн захиргаа авч явдаг. Зөв менежмэнтээр аваад явж байгаа сургуулийг төрөөс хөхиүлэн дэмжих ёстой. Аль нэг намын харьяалалгүй мэргэжлийн хүмүүс удирдах нь эрүүл мэндийн салбарт тун чухал. Мэргэжлийн байгууллагыг мэргэжлийн чадварлаг удирдлагад нь үлдээх нь төрийн хамгийн сайн менежмэнт болох юм.
“Өдрийн сонин” Б.ДОЛЗОДМАА
Сэтгэгдэл (1)